Ελαιόλαδο και υγεία

Δ. Μητρόπουλος,
Ιατρός Καρδιολόγος

Ο ανθρώπινος οργανισμός για να επιτελέσει τις κύριες λειτουργίες του, προσλαμβάνει από το περιβάλλον του, θρεπτικές ουσίες, νερό, άλατα, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία.

 

Οι 3 κύριες κατηγορίες θρεπτικών ουσιών είναι:

Οι υδατάνθρακες, τα λίπη και οι πρωτεϊνες.

Τα λίπη αποτελούν την κύρια πηγή πρόσληψης ενέργειας από το περιβάλλον, αλλά και την κύρια ενεργειακή παρακαταθήκη του οργανισμού. Ο κύριος επομένως βιολογικός ρόλος των λιπιδίων, είναι η παραγωγή ενέργειας και η αποθήκευση της στο εσωτερικό του οργανισμού. Επί πλέον αυτά συμμετέχουν στην δομή των κυτταρικών μεμβρανών, καθώς και στη βιοσύνθεση των ορμονών.

Τα διάφορα λίπη που φθάνουν στον οργανισμό μας με τις τροφές, διασπώνται στο πεπτικό μας σύστημα, στους απλούστερους δομικούς τους λίθους, που είναι η χοληστερίνη και τα λιπαρά οξέα. Αυτά είναι αδιάλυτα στο νερό. Για να μπορέσουν να κυκλοφορήσουν στον οργανισμό, πρέπει να βρίσκονται συνδεδεμένα με ειδικές πρωτείνες και τα συμπλέγματα τους με αυτές ονομάζονται λιποπρωτείνες. Αυτές λοιπόν είναι η μορφή, με την οποία τα λιπίδια κυκλοφορούν στο αίμα. Και είναι τα χυλομικρά, οι λιποπρωτείνες πολύ χαμηλής πυκνότητας(VLDL), ενδιάμεσης πυκνότητας(IDL), χαμηλής πυκνότητας(LDL) και υψηλής πυκνότητας(HDL). 

 Αυτές οι λιποπρωτείνες που αναφέραμε παραπάνω, έχουν διαφορετικές βιολογικές δράσεις. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι οι VLDL, IDL, LDL, μεταφέρουν την χοληστερίνη σε διάφορους ιστούς. Όταν όμως αυτή κυκλοφορεί σε αυξημένες ποσότητες, επικάθεται στο τοίχωμα των αγγείων, που είναι οι σωλήνες που κυκλοφορούν το αίμα, με αποτέλεσμα αυτά να στενεύουν ή να βουλώνουν τελείως και το αίμα να κυκλοφορεί με δυσκολία. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται αρτηριοσκλήρυνση. Και αν αυτό συμβεί στα αγγεία της καρδιάς μας, τότε μιλάμε για στεφανιαία νόσο(και αυτή μπορεί να εκδηλωθεί είτε σαν στηθάγχη, είτε σαν έμφραγμα), αν συμβεί στα αγγεία του εγκεφάλου, έχουμε εγκεφαλικά επεισόδια, αλλά μπορεί να συμβεί και σε οποιοδήποτε αγγείο του σώματός μας, με αποτέλεσμα βλάβη στα όργανα που αυτό τροφοδοτεί. Αντίθετα οι HDL λιποπρωτείνες, χρησιμεύουν για την απομάκρυνση της χοληστερίνης από τους διάφορους ιστούς και την μεταφορά της στο συκώτι για χρήση ή αποβολή. Ως εκ τούτου η χοληστερίνη που είναι συνδεδεμένη με τις HDL λιποπρωτείνες δεν αποτελεί αθηρωγόνο παράγοντα και για αυτό ο κόσμος την αποκαλεί καλή χοληστερίνη.

Το ελαιόλαδο τώρα δρα στην πρόληψη της αρτηριοσκλήρυνσης με διάφορους μηχανισμούς. Ελαττώνει την ολική χοληστερίνη, αυξάνει τη σύνθεση και τη συγκέντρωση της HDL χοληστερίνης (καλής χοληστερίνης), ενώ ταυτόχρονα καθιστά την LDL χοληστερίνη (κακή χοληστερίνη), λιγότερο ικανή να προκαλέσει αρτηριοσκλήρυνση, καθώς τροποποιεί το μέγεθος των μορίων της, αλλά και εμποδίζει την οξείδωση της. Επί πλέον, αντίθετα με άλλα έλαια, δεν ενεργοποιεί το σύστημα πήξεως του αίματος, με άλλα λόγια ελαττώνει την δημιουργία θρόμβων, οι οποίοι όταν συνυπάρχουν με αρτηριοσκλήρυνση, μπορεί να προκαλέσουν εμβολές.

Τα παραπάνω έχουν αποδειχθεί επαρκώς και πειραματικά στο εργαστήριο, αλλά και από πολλές και εμπεριστατωμένες επιδημιολογικές μελέτες. Πρώτα-πρώτα η περίφημη πια μελέτη των επτά χωρών, μια τεράστια μελέτη σε 11500 άτομα, που έγινε στις 10ετίες 50 και 60. Μετείχε και η Ελλάδα, όπου παρακολούθησαν τους κατοίκους 2 περιοχών, 1 στην Κρήτη και 1 στην Κέρκυρα. Σε αυτή διαπιστώθηκε ότι όσον αφορά τις καρδιοπάθειες, οι Μεσογειακές χώρες που συμμετείχαν στην μελέτη (Ιταλία, Γιουγκοσλαβία, Ελλάδα), είχαν πολύ μικρότερη θνησιμότητα από ότι οι Βόρειες χώρες. Όσον αφορά τη θνησιμότητα από καρκίνο οι ίδιες χώρες είχαν μικρότερη θνησιμότητα από ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι Βόρειες Χώρες και η Ιαπωνία. Εξετάζοντας τις διατροφικές συνήθειες των χωρών που μετείχαν στη συγκεκριμένη μελέτη, αλλά λαμβάνοντας υπ΄ όψη και άλλες μελέτες που ανακοινώθηκαν αργότερα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υιοθέτησε ως πρότυπο υγιεινής διατροφής την Μεσογειακή διατροφή, το είδος της διατροφής των χωρών της Μεσογείου κατά την 10ετία του 1950. Προτείνεται λοιπόν να καταναλώνονται καθημερινά: ψωμί, ζυμαρικά, ρύζι, όσπρια, πατάτες συνοδευόμενα από σαλάτες, λαχανικά, φρούτα, ξηρούς καρπούς. Προτείνεται καθημερινά η λήψη γάλακτος, τυριού ή γιαουρτιού, κατά προτίμηση με χαμηλά λιπαρά. Επίσης καθημερινά μικρή ποσότητα αλκοόλ. 3-4 φορές την εβδομάδα, συστήνεται η κατανάλωση πουλερικών ή ψαριών και 2 φορές την εβδομάδα η κατανάλωση αυγών. Το κόκκινο κρέας προτείνεται 1 φορά την εβδομάδα. Επίσης συστηματική σωματική άσκηση, δηλαδή περπάτημα 40 λεπτά ημερησίως ή εν πάσει περιπτώσει αποφυγή καθιστικής ζωής. Όσον αφορά το θέμα του ελαίου, συστήνεται ανεπιφύλακτα το ελαιόλαδο και οι ελιές. 

Αυτό το πρότυπο διατροφής έχει υιοθετηθεί από την Αμερικάνικη Καρδιολογική Εταιρεία, ως η ιδανική διατροφή για πρόληψη στεφανιαίας νόσου και γενικά αγγειοπάθειας. Υπάρχουν μελέτες στην Αμερική όπου σε ομάδες αυξημένου κινδύνου για στεφανιαία νόσο, όταν άλλαξαν οι διατροφικές συνήθειες και ακολουθήθηκε διατροφή μεσογειακού τύπου ελαττώθηκε η συχνότητα εμφάνισης στεφ. νόσου. Αντίθετα όταν παρατηρήσαμε στα τέλη της 10ετίας του 1980, τους κατοίκους στην περιοχή της Κρήτης που μετείχε στην μελέτη των επτά χωρών διαπιστώσαμε ότι αυξήθηκαν δραματικά τα καρδιαγγειακά επεισόδια. Η απομάκρυνση από τον παραδοσιακό τύπο διατροφής, η υιοθέτηση δίαιτας Δυτικού τύπου που ευνοεί τη συχνή κατανάλωση κρέατος, την κατανάλωση συντηρημένων τροφών που περιέχουν κεκορεσμένα λίπη και η καθιστική ζωή μας έκαναν να χάσουμε το πλεονέκτημα της υγείας και μακροζωίας που είχαμε.   

Επιπλέον μελέτες από την Ισπανία τη Γαλλία και την Ιταλία, δείχνουν ότι αυξάνοντας την κατανάλωση ελαιολάδου σε συγκεκριμένους πληθυσμούς, χωρίς να επέμβουμε σε άλλες διατροφικές συνήθεις, είχαμε σαν αποτέλεσμα να ελαττωθούν τα καρδιαγγειακά επεισόδια σε αυτούς. Διαπίστωσαν αυτοί, σε κυτταρικό επίπεδο, ότι το ελαιόλαδο δρα σε διάφορα ενζυμικά συστήματα του ήπατος, ελαττώνοντας την παραγωγή χοληστερίνης, ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται η ενεργητική της απέκκριση μέσω της χολής. Παράλληλα έχει παρατηρηθεί και ελάττωση της δραστικότητας των ενζύμων παραγωγής τριγλυκεριδίων.

Μολονότι έχει γίνει πολύς θόρυβος αναφορικά με τη λήψη πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, όπως είναι το ηλιέλαιο, σογιέλαιο, καλαμποκέλαιο, είτε με την τροφή είτε με διάφορα φαρμακευτικά σκευάσματα, πρόσφατες μελέτες έχουν αποδείξει ότι το ελαιόλαδο έχει καλύτερα αποτελέσματα, τόσο στην αύξηση της καλής χοληστερίνης, όσο και στην πρόληψη των καρδιαγγειακών επεισοδίων. Το ελαιόλαδο επίσης έχει το πλεονέκτημα ότι χρησιμοποιείται με έναν πολύ φυσικό τρόπο(στην συνηθισμένη καθημερινή διατροφή) και όχι σαν φαρμακευτικό σκεύασμα, χάπι ή σιρόπι, που συχνά είμαστε αρνητικοί να λάβουμε.

Πέρα από την καρδιά και τα αγγεία, ευεργετικές είναι οι επιδράσεις του ελαιολάδου και στο γαστρεντερικό σύστημα. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 80, μελέτες σε Ιταλικό πληθυσμό, έδειξαν ότι η κατανάλωση ελαιολάδου, μαζί με άλλα συστατικά της Μεσογειακής δίαιτας (λαχανικά, εσπεριδοειδή και άλλα φρέσκα φρούτα, σκόρδο), οδηγεί σε ελάττωση της επίπτωσης καρκίνου του στομάχου. Στο έντερο, το ελαιόλαδο αυξάνει την απορρόφηση ασβεστίου και ως εκ τούτου μπορεί να ελαττώσει την πιθανότητα οστεοπόρωσης. Επίσης έχει αποδειχθεί ότι ελαττώνει ή ακόμα εμποδίζει την δημιουργία μεταστάσεων όταν υπάρχει καρκίνος του εντέρου.

Μια άλλη παράμετρος που σίγουρα θα συζητηθεί πολύ στο μέλλον είναι οι αντιοξειδωτικές ουσίες που περιέχει το ελαιόλαδο. Αυτές προστατεύουν τα κύτταρα από βλάβες, που οφείλονται σε οξείδωση των στοιχείων τους. Οι ουσίες που προκαλούν οξείδωση των κυττάρων, προέρχονται, από τροφές που λαμβάνουμε, από ερεθιστικούς παράγοντες(πχ. ο καπνός), από επίδραση εξωγενών παραγόντων(πχ. υπεριώδης ακτινοβολία, ή χημικά καρκινογόνα) ή από προϊόντα του ίδιου του κυτταρικού μεταβολισμού. Το ελαιόλαδο είναι μια πλούσια πηγή αντιοξειδωτικών ουσιών, περιέχοντας προβιταμίνη Α, βιταμίνη Ε, και μια ολόκληρη κατηγορία ουσιών, τις πολυφαινόλες, με ειδική αντιοξειδωτική δράση. Το extra παρθένο ελαιόλαδο ψυχρής έκθλιψης, αποτελεί μια πολύ πλουσιότερη πηγή από ότι άλλα ελαιόλαδα, ή ακόμα άλλα λίπη ή έλαια. Εκτός της αντιοξειδωτικής τους δράσης, ορισμένες από αυτές τις ουσίες έχουν θεωρηθεί υπεύθυνες και για ορισμένες αντικαρκινικές δράσεις του ελαιολάδου.

Όσον αφορά το σακχαρώδη διαβήτη συνιστάται η κατανάλωση λίπους να αφορά αποκλειστικά μονοακόρεστα λίπη όπως είναι το ελαιόλαδο, το οποίο αναφέρεται ονομαστικά σαν ένας από τους πρώτους διαιτητικούς παράγοντες αντιμετώπισης της ασθένειας. Συγκεκριμένα αυτό αυξάνει την δραστικότητα της ινσουλίνης, στους ιστούς, σταθεροποιεί τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και ελαττώνει την διαδικασία της νεογλυκογένεσης στο ήπαρ, μιας διαδικασίας δηλ. που ενεργοποιεί την παραγωγή σακχάρου από το ήπαρ.

Αναφορικά με το ουροποιητικό σύστημα πρέπει να τονίσουμε ότι το ελαιόλαδο ελαττώνει την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη, αλλά και τη συχνότητα μεταστάσεων, σε ήδη καρκινοπαθείς. Επίσης όπως αναφέραμε και πιο πάνω για την αρτηριοσκλήρυνση, προστατεύονται τα αγγεία που αρδεύουν το νεφρό και περιορίζεται η πιθανότητα νεφρικής αρτηριοσκλήρυνσης, με αποτέλεσμα καλύτερη και αποδοτικότερη λειτουργία του οργάνου, με αποτέλεσμα τη πιο εύκολη απέκκριση των τοξικών ουσιών, ιδιαίτερα σε καταστάσεις ελαττωμένης νεφρικής λειτουργίας.

Ίσως τα περισσότερα επιδημιολογικά στοιχεία σε ανθρώπους, αναφορικά με τη δράση του ελαιολάδου και του καρκίνου, έχουν συλλεχθεί για το καρκίνο του μαστού. Σήμερα θεωρείται βέβαιη η προστατευτική δράση του ελαιολάδου στον καρκίνο αυτό. Έτσι ο Μεσογειακός τύπος δίαιτας θεωρείται υπεύθυνος για την μικρότερη συχνότητα καρκίνου του μαστού σε Νότια Ιταλία, Ισπανία και Ελλάδα σε σύγκριση με πιο βόρειες χώρες. Το γεγονός ότι οι Έλληνες οι οποίοι μετανάστευσαν στην Αυστραλία και άλλαξαν το πρότυπο διατροφής τους, παρουσιάζουν υψηλότερο επίπεδο καρκίνου του μαστού, είναι ένα επιπλέον στοιχείο υπέρ της αντικαρκινικής του δράσης. Ανάλογα αποτελέσματα έχουν ανακοινωθεί για τον καρκίνο του παγκρέατος και του ενδομητρίου, με 26% ελάττωση της επίπτωσης σε άτομα που κατανάλωναν πολύ ελαιόλαδο.

Υπάρχουν πάνω από 2000 ανακοινώσεις και άρθρα στην διεθνή βιβλιογραφία, που αναφέρονται στις ευεργετικές επιδράσεις του ελαιολάδου είτε στην πρόληψη, είτε στη θεραπεία διαφόρων παθήσεων. 

Είμαστε τυχεροί, που ζούμε σε μια ευλογημένη περιοχή, όπου αυτό μας παρέχεται σε αφθονία και σε άριστη ποιότητα. Οφείλουμε να το αναδείξουμε και να το προτάξουμε, όχι μόνο ως φάρμακο, αλλά ως αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινής μας διατροφής.

Πηγή  www.naosanalipseos-kal.g